اینی فرینک ءِ رودپتر Anne Frank's Diary

(Book Review by Mariyam)

تہاریں کوٹیوک ءِ یک کُنڈے ءَ چراگے رُژنا اَت، یک نیمگے ءَ بے کساس کتاب مُچ اِت اَنت ءُ دومی نیام ءَ چراگ ءِ دیم ءَ نشتگ اَت سینسداہ سالی اینی کہ ھیالانی دُنیا ءَ اژناگ کنان ،وتی رودپتر ءِ تہ ءَ وتی بے دروریں مارشتاں انچو نبیسگ ءَ اَت، گُشئے گوں وتی دوستگیں دزگوہارءَ گپ ءَ اِنت۔ سہتے پد چہ کوٹی ءَ ڈنّی نیمگ ءَ گامانی توار آ ہگ ءَ لگ اِت۔ گوں ہمیں توار ءِ ھشکنگ ءَ اینی ءِ دِل درپ دراپ ءَ لگ اِت ۔ اینی ءِ دستانی دریھگ دارگ نہ بئیگ ءَ اَت، پدا ھم آ ئی ءَ کمے ہمّت کُت ءُ وتی رودپتر ءِ دپ زیت بند کُت، چراگ کُشتءُ ریس ریس ءَ تہت ءِ نزیک ءَ زُکّراِت۔ 

ہمیں دمان ءَ انچو سما بیت کہ آ زمان ءَ بالی گُراگانی کتارے گوْست ءُ پدا بمبانی توارءَ گُشئے زمین جُمبینت۔ اینی ءَ زانت کہ ڈن ءَ جاور گیشتر نگیگ بئیگ ءَ اَنت، آ ئی چمّ سُہرتر اِت اَنت ، لُنٹ ھُشک تر اِت اَنت ءُ اَرس ٹُپ ٹپُ ءَ رچگ ءَ لگ اِت اَنت۔ اینی گریوان وتی تہَت ءِ سر ءَ شُت ءُ وپَت۔ بازیں ماہ ءَ چہ آ وشیں وابے نہ وَپتگ۔
باز براں آ ئی نبشتانکانی تہ ءَ اے پیمیں جُست ءُ اَبر گندگ کئیت ’’کُجا شُت اَنت آ وَھد کہ ما سینکل ءَ گوں ڈّن ءِ دُنیا ءَ تریتگ آں؟ کُجا شُت آ وھد کہ من وتی دزگوہار ءَ گوں کندیتگ؟ باریں کدی ما چہ اے چیریں لوگ ءَ در کا اِیںَ ؟ یا بلکیں ما کدی چہ اِدا در اتک نہ کن اِیںیا ما گرِگ ءُ پاہو دئیگ بئیں! انا ۔۔ چوش نہ بی۔۔ گڑا چی بیت ؟۔۔ اے وَ وھد گُشیت۔ بلے شُکریں ھُدا ءِ کہ من ، منی مات ، پت ءُ گوہار اِدا چیر اِنت ، اگاں نہ ما ھم چو دگہ یہودیانی پیم ءَ نازی سرکار ءِ ہون ءِ گوازی ءَ بے گناہ ءُ بے میار ءَ چو پس ءُ گوکانی پیم ءَ جنَگ بیتگ اِت ایں۔او منی سر با! من پہ ہمیں گپ ءَ گَلاں کہ منی کہول انگت رکھیتگ، بلے من بچاراں منی مردم ، منی دزگوہارءُ منی ھم مذہبیں مردم ءُ بلکیں منی ملک ءِ مردم بے دردی ءَ کُشگ بئیگ ءَ اَنت، من انچو خود غرض چون بیت کناں؟‘‘

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پہ بازیں مردماں رو دپترانی تہ ءَ نبیسگ یک ھُبّے، بلے لہتیں مردم رودپترءَ یک دوستے یا یک انچیں مخلوقے لیکھنت کہ تہنا بنی آ دم ءِ دل ءُ ذہین ءِ ساچشتاں ھشکنت بلے وتی لیکہ ءُ فکراں تُہمت نکنَت۔ ہمیں سبب اِنت کہ اینی فرینک ءَ وتی رودپتر ءِ تہ ءَ اے گپ جتگ اَت کہ کاگدءَ چہ بنی آ دم ءَ گیشتر اوپار اَست"Paper has more patience than people" ۔ اینی فرینک ہما کسان سالی جنکواِنت کہ1942ءِ دوْر ءَ دومی جہانی جنگ ءُ جرمنی ءِ نازی پارٹی ءِ ہون ریچیں مولمانی وھد ءَ گوں وتی کہول ءَ تاں دو سال ءَ چیر بیتگ۔ نی کسے لیکھیت کہ آ ءُ آ ئی کہولءَ تا دو سال ءَ پر چا چیر بیئگ کپتگ؟ اے بابت ءَ اینی وتی رودپتر ءِ تہ ءَ نبشتہ کنت کہ اگاں بنی آ دم ءِ پجّارشر اِنت گڑا کدی کدی ہمیں پجّار آ ئی دُژمن ھم جوڑ بیت۔ 

1929ءَ جرمنی ءِ شہَر فرینکفرٹ ءَ ودی بیتگیں اینی فرینک ءِ سیادی چہ جرمنی ءِ یک یہودییں کہولے ءَ بیتگ۔ پانزداہ سال ءِ کسانُکیں عمر ءَ بیران بئیگ ءَ ساری اینی ءَ پہ لبزانک دوستاں یک مزنیں سوگاتے یلہ داتگ۔ یک انچیں سوگاتے کہ ہپتاد ءُ سئے سال رند ھم وتی جتاہیں بستارے داریت۔آ سوگات آ ئی رودپتراِنت، کہ1947ءَ اوّلی رند ءَ کتابی دروشم ءَ دُنیا ءِ دیم ءَ آ رگ بیتگ۔مرچی ہمیں رودپتر 50 ءَ گیش زُباناں رُجانک بئیگ ءَ ابید بیستومی کرن ءِ دُرستاں چہ گیش ارزشت داروکیں وانگیانی لڑ ءِ تہ ءَ ھوار اِنت۔

اینی ءَ اے رودپتر 1942ءَ وتی سینداہمی ودی بئیگ ءِ روچ ءَ چہ وتی مات ءُ پِت ءَ پہ سوگات رستگ اَت۔ ہمیں پیم ءَ وھد ءِ گوْزگ ءَ ھوار اینی ءِ دوستی پہ وتی رودپتر ءَ گیش ءَ چہ گیش بیان بیتءُ اے پیم ءَ اینی نہ تہنا وتی بارہا بلکیں وتی وشیءُ سکی ،وتی کسانی ءَ چہ مزنی، مُلکی سیاستءُ جاور ھالءُ چیریں لوگے تہ ءِ باراہا ھم نبیسیت۔

1942ءَ یک نیمگے دومی جہانی جنگ الّگا بیت ءُ دومی نیام ءَ جرمنی ءَ ہٹلر ءِ نازی پارٹی ءِ انسانیت دُژمنی بنا بیت۔ ہزارانی کساس ءَ یہودی ہمک روچ کُشگ بنَت،بازیں یہودی ایمسٹر ڈیم ءُ ہولینڈ ءَ روانت بلے اُدا ھم جرمنی قبضہ کنَتءُ بازینے امریکہ ءُ اے دگہ ڈیھانی نیمگ ءَ روانت۔ ہمیں وھد ءَ اینی ءِ پِت لیکھیت کہ اگاں آ وتی کہول ءَ رکھینگ لوٹیت گڑا آ ئیءَ ھم تاں جنگ ءِ ھلاس بئیگ ءَ چیریں جاہیے روگ لوٹیت۔ آ بازیں کوشست کنت کہ وتی کہول ءَ امریکہ ءِ نیمگ ءَ ببارت بلے بازجہدکنگ ءَ پد ھم آ ئی ءَ ویزا نہ رسیت، نی آ لیکھیت کہ جرمنی یا امسٹر ڈیم ءَ چوناہا آکُشگ بنَت، پہ مشکاآ ءُ دگہ یک کہولے ھوار بنَت ءُ ایمسٹرڈیم ءَ آ ئی دپتر ءِ پُشتی نیمگءِ یک چیریں ماڑیے تہ ءَ تاں دو سال ءَ چیر بنت، اے نیام ءَ آ ہانی کمک ءَ لہتیں پجّاروکیں عیسائی مردم کن اَنت۔ 

ہمیں دوہیں سالانی سرجمیں اھوال اینی ءَ وتی رودپتر ءِ تہ ءَ انچو نبشتہ کُتگ اَنت گُشے آ اھوال وت گپ جنگ ءَ اَنت، اینی ءَ وتی ءُ وتی کہول ءِ سر ءَ گوْستگیں جاوران ءَ نمیران کنان ءَ آ وھد، پاس، جاور ءُ اھوالان ءَ انسانی دروشمے داتگ۔دومی جہانی جنگ ءِ باراہا وَ ما باز جاہاں وَنت کن اِیں بلے ہمیں جنگانی دوْر ءَ بنی آ دم ءِ سر ءَ چی گوْستگ، ایشی عکس کشی ءَ اینی ءِ رودپتر پہ جوْانی کنَت۔

آئی رودپتر ءِ ارزشت اگاں چہ دگہ رودپتراں گیش اِنت گڑا ایشی دو مزنیں سبب اَنت، یکے ایش کہ آ ئی نبیستگیں اَبر یک راج دپتری وھدے ءَ گوں سیادی دار اَنت ءُ دومی ایش کہ آ ئی ءَ رودپتر ءِ تہ ءَ نبیسگ ءِ سرجمی ءَ جتاہیں تکنیکے دیم ءَ آ ؤرتگ، ہما اصلوب کہ اینی ءَ کارمرز کُتگ، بلکیں چہ آ ئی ءَ پیسر کَس ءَ نہ کُتگ پمشکا لبزانکی رِد ءَ ھم اینی ءِ رودپتر وتی جتاہیں بستار ءِ واہند اِنت۔ انچو کہ آ ئی ءَ رودپتر ءَ وتی دزگوہار کٹی (Kitty) ءِ نام داتگ ءُ اے پیم ءَ وتی مارشت انچو سراچیتگ اَنت گُشئے آ وتی دزگوہارءَ نمدی نبشتہ کنگ ءَ اِنت۔ 

انچو کہ آئی رودپتر ءِ اوّلی تاکدیم ءَ اے گال نبشتگ اَنت:

’’1942جون 12
دوستگیں کٹی،
من ءَ امیت اِنت کہ من ہر یک چیزے ترا گُشت کناں، انچو کہ من آکدی ھم کس ءَ گُشت نہ کُتگ اَنتءُ منءَ اُمیت اِنت کہ تو پہ من سکون ءُ کُمک ءِ مزنیں ذریعہے بئے۔
تئی : اینی‘‘

اینی ءِ تب باز جاہاں یک کسانیں چُکے ءِ تب ءِ پیم ءَ گندگ کئیت بلے کدی انچو سما بیت کہ یک تجربگیں مردمے گپ جنگ ءَ اِنت۔ آ ئی تُرس ءُ بیم ، آ ئی وانگ ءُ زانگ ءِ ھُب، Mayhtology ، راجدپتر ءُ نبشتہ کنگ ءِ ھُب ءُ واھگ دراہ چہ آ ئی نبشتانکاں زانگ بنَت۔یک سینسداہ چارداہ سالی گوْنڈوے بئیگ ءَ رَند ھم آ ئی Observation چہ مزنیں مردماں کم نہ اِنت۔ آ ئی نبشتانکاں چہ زانگ بیت کہ آ ئی فکر ءُ ساچشتانی ھود سک مزن اِنت۔ 

تاں دوسال ءَ گراں ءُ چیریں زند گوْازینگ ءَ رند ھم آ ئی اُمیت پہ وشیں باندات ءَ ءُ آ ئی ہمیں ابر ءِ سر ءَ یکین دارگ کہ ’’بنی آدم اگاں ہمینچو ھم حراب بہ بیت بلے پدا ھم چہ دل ءَ کدی ھراب بیت نہ کنَت‘‘ ستا کرز اَنتءُ مرچی سرجمیں دُنیا ءَ پجّا آ رگ بنَت۔بلِّے اگاں ہمیں بنی آدم ءِ ودی کُتگیں ظلمانی سوب ءَ اینی ءُ آ ئی کہول ءَ بزّگی ءُ واری،ترس ءُ بم، گژن ءُ وتی مردماں چہ دیر بئیگ کپتگ، پدا ھم اینی ءِ منّگ ہمیش بیتگ کہ بنی آ دم ءِ دِل ءِ تہ ءَ انگت شَری اَست۔

بُن اصل اینی ءَ وتی رودپتر تہنا پہ وتی جِند ءَ نبیسیتگ بلے گُشگ بیت کہ یک روچے 1944ءِ سال ءَ وھدے کہ چہ لندن ءَ ریڈیو براڈکاسٹ ءِ تہ ءَ گُشگ بیت کہ چہ جنگ ءَ رَند ہما ڈچ مردم کہ جرمن گورنمنٹ ءِ زوراکیانی آ ماچ بیتگ اَنت ءُ چم ء وت جنگانی مولم اش دیستگ اَنت، ہما مردمانی نبشتانک یک جاہ کنگ بَنت ءُ کتابی دروشم ءَ دُنیا ءِ دیم ءَ آ رگ بنَت۔ اے رِد ءَ گیشتر زور نمدی ءُ رودپترانی سر ءَ دئیگ بئیگ ءَ اَت۔ ہمیں وھد بیت کہ اینی وتی رودپتر ءِ اوّلی تاکدیم ءَ بِگر تا آ سر ءَ چاران کنَت ءُ لہتیں جاہاں وتی پیسرگیں نبشتہ کُتگیں گالانی چیر ءَ دگہ لہتیں گپ ءُ اَبر نبیسیت کہ پیسرگیں نبشتہ کُتگیں ابر تامدار بہ بنَت۔آ ئی واھگ بیت کہ آ ئی رودپتر کتابے ءِ پیم ءَ شنگ کنگ بہ بیت۔آ ئی ءِ دومی رودپتر کہ اینی ءَ بازیں نبشتانک شرتر کُتگ اَنت آ چہ ورژن B ءِ ردا زانگ بیت ءُ ورژن Aہما اِنت کہ اینی ءِ اوّلیگیں ابر ءُ یات نبشتگ اَنت۔ 

1اگست 1944ءَ اینی ءَ گڈی رند ءَ وتی رودپتر ءِ تہ ءَ نبشتہ کُتگ، چہ ایشی ءَ رَند 4اگست ءِ سہب ءَ یک مزنیں گاڑیے گوں سلاہ بندیں مردماں چیریں جاہ ءَ نندوکیں مردمانی گرِگ ءَ کاینَت بزاں اینی ، آ ئی کہول ءُ دگہ چار مردم کہ گوں آ ہاں چیر بیتگءُ دو عیسائی مردم کہ دوہیں سالاں آ ہانی کمک اِش کُتگ، دراہ گِرگ بنَت۔

دوہیں عیسائیانی تہ ءَ یکے یلہ دئیگ بیت ءُ دومی چہ زِندان ءَ تچگ ءَ سوبمند بیت۔ اینی ءِ مات زندان ءِ تہ ءَ چہ گژن ءَ بیران بیت ۔ مارگریٹ(اینی ءِ مستریں گُہار) ءُ اینی زندان ءِ تہ ءَ نادراہی ءِ سوب ءَ جنوری یا کہ فروری 1945ءَ ساہ دئینت۔ گُشگ بیت کہ دوہیں گُہارانی جون ’’برگن برسل ھواریں گورانی ‘‘( Bergen-Belsen's mass graves )تہ ءَ کل کنگ بیتگ اَنت۔دگہ چاریں مردم ھم کُشگ بنت۔تہنا اینی ءِ پِت پشتکپیت۔ انچو کہ اینی ءِ پِت زندان ءَ درکئیت، آ ئی یک عیسائییں پجّاروکے اینی ءِ رودپتر ءَ اینی ءِ پِت ءِ دست ءَ دَنت ءُ گُشیت کہ ہما چیریں لوگ ءِ تہ ءَ آ ئی ءَ دسکپتگ۔ اے پیم ءَ اینی ءِ پِت وتی چُک ءِ واہشت ءِ پد ءَ آ ئی رودپتر ءَ پہ چاپ بئیگ ءَ دَنت،ءُ 1947ءَ اوّلی رَند ءَ اے چاپ بیت بلے اے ورژن ءِ تہ ءَ لہتیں انچیں اَبر کہ اینی ءِ پِت ءَ شر نہ لیکھیتگ اَنت آ ئی ءَ ہما دراہیں گپ ءُ ابر کشتگ اَنت،پدا 1980ءَ بیران بئیگ ءَ پیسر آ ئیءَ وتی چُک ءِ رودپتر
State Institute for War Documentation Amsterdam The Netherlands
ءِ دست ءَ داتگ اَنت۔اے گپ زانگ بہ بیت کہ چہ شنگ بئیگ ءَ رَند وھد وھد ءِ سر ءَ اے کتاب ءِ سر ءَ ایراد کنگ بیتگ ءُ اے ایشی راستی ءَ را چیلنچ ھم کنگ بیتگ ، پمشکا ہمیں ادارہ کہ جنگی وھد ءِ نبشتانکاں یک جاہ کنت، ہمشی ءَ سرجمی ءَ پَٹ ءُ پول ءَ رند اے وانگی ءَ را راست منَیتگ ءُ یک برے پدا چاپ کُتگ گوں ایشی سرجمیں ورژناں ۔ 

اینی فرینکءَ آ وھد ءُ آ مولم دراہ وتی بے دروریں گالانی تہ ءَ انچو قلم بند کُتگ اَنت کہ ہمک وانوک وت ءَ اینی فرینک ءِ ہمراہ لیکیتءُ مرچی آ ئی تجربگاں یک برے پدا اے گپ ءِ شاہدی داتگ کہ نبشتہ کارنہ تہنا وَتی جند ءَ تاں کرناں زندگ کنَت بلکیں وتی سر ءَ گوْستگیں وھد ءُ جاور ءُ وتی نزیکیں مردماں ھم نمیران کنَت۔